De idealist (door Alexander)

De grap van de Lonely Planet-reisgidsen is dat je met zo´n gids nooit lonely bent. Want zoek je de restaurants en hotels op die daarin staan, dan kom je op backpackerplekken. En backpackplekken hebben iets van vestigingen van een keten, ze zijn zoals restaurant Jarachik in San Pedro: bamboestengelmuren, luie loungemuziek uit de boxen, in een tuin met een kampvuur in het midden en met een menukaart waarop schaamteloos groene curry, rundermedaillons en bananasplit prijken. Het is lekker, je ontkomt er niet aan, je valt er soms voor, maar echt in Guatemala zijn is dat niet. Het is een beetje heel erg valsspelen.

Daarom was het een groot geschenk dat we deze week in San Pedro lessen Spaans kregen, van echte Guatemalteken. Mijn docent Rene wilde met me praten, over Guatemala en over Nederland en over de verschillen tussen de twee landen. En hij was openhartig. Legde zijn ziel bloot, en daarmee die van het land.
Ik zei dat armoede - échte armoede, armoede zoals die in Guatemala bestaat en die je ook kunt aflezen aan de golfplaathuisjes langs de snelweg - in Nederland niet bestaat. Dat vond hij heel interessant.

Guatemala kent twee gescheiden werelden, waartussen grote verschillen bestaan en die ernstige discriminatie tot gevolg heeft. Het gaat om de westerse verspaansten, de ladinos, en de oorspronkelijke Maya's, de indigenas, die het grootste deel (80%) van de bevolking uitmaken. De ladinos zien zich als de dominante groep, de 'terecht' dominerenden, de indigena's zien hun oude tradities bedreigd worden, hun oude cultuur.
Huwelijken tussen de groepen zijn hoogst uitzonderlijk. 'Waarom trouw je niet gewoon met een blanke ladino?' vraagt een ladinovader als zijn kind thuiskomt met een indigena. Er wordt op hen neergekeken, want zij leven in armoede. En het is dankzij die discriminatie voor een indigena vrijwel onmogelijk om zijn sociale klasse te ontstijgen. Rene was als indigena best blij en trots, merkte ik, om te kunnen zeggen dat het hem met veel moeite enigszins was gelukt: hij had op zijn elfde het ouderlijk huis verlaten, uit wil om het te maken in het leven, om te gaan werken en te studeren. En inmiddels had hij een huis, een bedrijfje en leidde hij een goed leven als docent. Hij had zelfs iemand van Harvard lesgegeven, glom hij van trots, en met al die mensen kon hij op gelijkwaardige basis van gedachten wisselen. Gelijkwaardig! En toch was hij niet echt door dat glazen plafond gebroken, als indigena, want hij hield die verkeerde huidskleur.

Had ik wel eens gehoord van Rigoberta Menchú, vroeg hij vrijdag. Daar kwam ze voor het eerst ter sprake, de Guatemalteekse Nobelprijswinnares voor de vrede, de idealiste die het indigenalot wereldkundig maakte. En naar haar werd geluisterd. Ja, ik had over haar gelezen en zij was de hoop van de indigena's, stelde ik me zo voor. Nou, nee. Van haar was weinig meer over. Twee jaar geleden bood de overheid haar een goede baan aan en die accepteerde ze. Goed, nu kon ze zorgen voor meer ziekenhuizen in arme gebieden, maar toch was de nieuwe Rigoberta anders. Want ze vocht niet meer, ze zweeg, haar vurige betogen doken niet meer op in de kolommen van de kranten. Want zo gaat het in dit land met idealisten, met vechters. Ze worden omhelsd door de overheid, door de rijke ladino-overheid welteverstaan, en gehersenspoeld, er wordt met dollars gezwaaid en het idealisme, tsja ach, dat idealisme. Dollartekentjes doen succesvolle indigena's hun afkomst vergeten. Dat verhaal ging altijd wel weer op, hoe schaamtevol ook. Of de succesvolle indigena was aan de poorten van het parlement al zijn aanhang kwijt. De aanhang had er al geen vertrouwen meer in.
De problemen - discriminatie, armoede en vooral de combinatie - zijn misschien te groot om opgelost te kunnen worden door één man. Er is een complete mentaliteitsverandering nodig, anders valt iedereen voor de verleiding van corruptie. Elke nieuwe regering belooft beterschap, zegt tegen corruptie op te treden. Maar na elke regeringstermijn verdwijnen al die politici toch weer veilig snel naar Mexico, uit angst om in eigen land vervolgd te worden, voor corruptie. Een mentaliteitsverandering dus. Maar hoe?

Een week leven met Guatemalteken maakt de idealist in je los. Je wilt het verbeteren, maar de situatie lijkt bijna onverbeterlijk. Bijna?